Phân tích hình tượng nhân vật Chí Phèo trong truyện ngắn Chí Phèo của nhà văn Nam Cao
Bài làm
Nói đến nhà văn Nam Cao là người ta nhắc đến một ông hoàng của truyện ngắn. Ông thực sự là một trong những nhà văn tài năng, bởi các sáng tác của ông thực sự chạm đến tim người đọc và luôn nhận được sự đồng cảm từ độc giả. Viết về đề tài người nông dân thực sự đây là một thử thách rất lớn đối với ông, bởi khi đó đã có rất nhiều tác phẩm viết về đề tài này đã thành công rực rỡ. Là người đến sau trong khi đã có một tượng đài về chị Dậu của Ngô Tất Tố, rồi là hình ảnh anh Pha của Nguyễn Công Hoan. Người đọc nhận thấy được sẽ còn chẳng thấy được có nhân vật nào khổ như thế. Nhưng khi Chí Phèo của Nam Cao xuất hiện người đọc lại bẩn thần nhận ra đây mới đích thị là tận cùng khổ đau của thân phận người nông dân trong xã hội cũ.
Có thể thấy được tác phẩm “Chí Phèo” được sáng tác từ trước năm 1940, hình ảnh Chí Phèo ngật ngưỡng bước ra từ trang viết của Nam Cao thì đã gây được một tiếng vang lớn trong dư luận. Nhân vật Chí Phèo cũng đã để lại một dấu ấn vô cùng khó quên cũng như nỗi day dứt, sự ám ảnh khôn nguôi đến với bạn đọc.
Xét về tác phẩm Chí Phèo, nhà văn Nam Cao xứng đáng là một trong những tên tuổi lớn của trào lưu văn học hiện thực giai đoạn trước Cách mạng tháng Tám 1945 cũng giống như Ngô Tất Tố, Nguyễn Công Hoan, Vũ Trọng Phụng… lại cùng viết về đề tài nông dân nhưng các tác phẩm của Nam Cao, đặc biệt là truyện ngắn Chí Phèo của ông đã đạt tới một giá trị nhân đạo sâu sắc thông qua một hình thức mới mẻ. Dễ nhận thấy được nếu như các nhà văn khác đi sâu vào phản ánh phong tục hay đời sống cùng cực của nông dân ở chính dưới thời thực dân phong kiến thì Nam Cao lại chú trọng đến việc thể hiện nỗi đau đớn đến tột cùng của những tâm hồn, nhân cách bị xúc phạm, bị hủy diệt. Không chỉ thế thôi đâu, nhân vật Chí Phèo cũng được ông cũng kín đáo bênh vực và khẳng định nhân phẩm của những con người cùng khổ. Hình ảnh anh nông dân lương thiện Chí Phèo bị tha hóa chính là nhân vật thể hiện rõ nhất cái nhìn mới mẻ của Nam Cao về người nông dân trước Cách mạng tháng 8 năm 1945.
Nhân vật Chí Phèo vốn là một thanh niên hiền lành, là một người vô cùng lương thiện nhưng đã bị bọn cường hào ở làng Vũ Đại như đã bị đẩy vào bước đường cùng. Chí là đứa con hoang bị bỏ rơi từ lúc mới lọt lòng, và được một bác phó cối không con đem về nuôi. Không may thì bác phó cối chết, Chí tứ cố vô thân nên hết đi ở cho nhà này lại đi ở cho nhà khác. Chí Phèo sống cảnh không cha không mẹ, sống trong cảnh không một tấc đất cắm dùi. Chí như cứ lớn lên như cây cỏ, chẳng được ai ban cho chút tình thương nào cả. Vậy đó, khi thời gian làm canh điền cho nhà lí Kiến thì lúc này đây thì Chí Phèo như cũng đã được tiếng là hiền như đất. Cho dù hoàn cảnh có nghèo khổ, không được giáo dục nhưng Chí Phèo như vẫn biết đâu là phải trái, đúng sai. Bản thân anh vẫn biết được đâu là tình yêu và đâu là sự dâm đãng đáng khinh bỉ. Điều này thể hiện ở chỗ cứ mỗi lần bị mụ vợ ba lí Kiến bắt bóp chân, Chí chỉ thấy nhục chứ yêu đương gì. Cũng như bao nông dân nghèo khác, Chí đã có một ước mơ thật đẹp. Cái ước mơ rất đỗi giản dị đó là chồng cuốc mướn cày thuê, vợ dệt vải sống đơn giản, hạnh phúc. Thế nhưng ai ngờ đâu cũng chính cái mầm thiện trong con người Chí sớm bị quật ngã tả tơi và không sao gượng dậy được.
Chẳng ai ngờ anh canh điền chất phác ấy đã thực sự bị tha hóa bởi sự ghen ghét, tù đày để rồi đáng tiếc hơn là Chí Phèo cũng biến thành một con quỷ dữ của làng Vũ Đại. Có thể thấy cũng chính vì sự ghen tuông vô lý mà Bá Kiến đã đẩy Chí Phèo trong cảnh tù tội. Rồi nhà tù thực dân đó đã biến Chí thành một con quỷ dữ của làng Vũ Đại, ai ai cũng khiến sợ. Một trong những nguyên nhân sâu xa chính là xã hội đương thời với những thế lực bạo tàn luôn tìm cách vùi dập tàn nhẫn nhất những người nông dân thấp cổ bé họng như Chí. Khi đó thì Chí bị đẩy vào con đường bần cùng hóa, lưu manh hóa là tất yếu mà không còn con đường nào khác.
Phân tích hình tượng nhân vật Chí Phèo
Khi ra tù, Chí lúc này cũng đã lại biến thành một con người hoàn toàn khác trước, với một cái tên sặc mùi giang hồ là Chí Phèo. Với đoạn văn miêu tả “Hắn về lớp này trông khác hẳn, mới đầu chẳng ai biết hắn là ai. Trông đặc như thằng sắng đá… Cái đầu thì trọc lốc. Cái răng cạo trắng hớn, cái mặt thì đen mà lại rất cơng cơng, hai mắt gườm gườm trông gớm chết! Hắn mặc cái quần nái đen với cái áo tây vàng. Cái ngực phanh, đầy những nét chạm trổ rồng phượng với một ông tướng cầm chuỳ, cả hai cánh tay cũng thế”. Thông qua đây thì chính nhà tù thực dân tiếp tay cho tên cường hào lí Kiến đã bắt bỏ tù một anh Chí hiền lành, vô tội, để rồi thả ra đó là một gã Chí Phèo lưu manh, côn đồ. Cũng chính từ một người lương thiện, Chí bị biến thành quỷ dữ.
Khi Chí Phèo trở về làng Vũ Đại – cái mảnh đất quần ngư tranh thực, cá lớn nuốt cá bé ấy, Chí Phèo lúc này cũng không thể hiền lành, nhẫn nhục như trước nữa. Hắn đã nắm được quy luật của sự sinh tồn tự nhiên đó là những kẻ nếu như càng hiền lành càng bị ức hiếp cho đến không thể nào có thể ngóc đầu lên được. Chính vì thế để có thể chống chọi với xã hội này luôn luôn phải dữ dằn, lì lợm, tàn ác mới mong tồn tại. Khi Chí Phèo đã mượn men rượu để tạo ra những cái đó, Chí Phèo như đã lại chìm ngập trong những cơn say triền miên và đồng thời cũng lại làm những việc như rạch mặt ăn vạ, đâm chém người cũng trong cơn say không bao giờ dứt. Chính Chí Phèo đã bị bá Kiến – chính là một kẻ thù của hắn biến thành con dao trong tay đồ tể.
Nhà văn Nam Cao đã phản ánh chân thực và sinh động bi kịch bị hủy diệt tâm hồn cũng như là nhân phẩm của những người nông dân nghèo khổ – Chí Phèo. Khi nhân vật Chí Phèo đã sa lầy trong vũng bùn của sự tha hóa mà không thể nào nhận ra chính mình “Có lẽ hắn cũng không biết rằng hắn là con quỷ dơ của làng Vũ Đại, để tác quái cho bao nhiêu dân làng. Hắn biết đâu hắn đã phá vỡ bao nhiêu cơ nghiệp, đập nát bao cảnh yên vui, đạp đổ bao nhiêu hạnh phúc, rồi cũng lại làm chảy máu và nước mắt của bao nhiêu người lương thiện. Tất cả dân làng Vũ Đại quay lưng với hắn, khinh bỉ và ghê tởm hắn. Người dân làng Vũ Đại như ta sợ bộ mặt đầy những vết sẹo ngang dọc gần giống như mặt thú dữ của hắn, sợ con quỷ trong tâm hồn hắn.”
Chính với sự tha hóa của Chí Phèo chính là một mặt tố cáo sự tàn bạo của xã hội thực dân phong kiến đã không cho con người cũng lại được làm người, mặt khác thể hiện giá trị nhân đạo mới mẻ của tác giả Nam Cao trong cách nhìn nhận số phận người nông dân trước Cách mạng tháng 8. Ông hoàng truyện ngắn như đã đi sâu vào bi kịch tinh thần của nông dân. Nhà văn Nam Cao nhận ra vẻ đẹp ẩn chứa trong sâu thẳm tâm hồn họ và viết lên những điều giá trị, hay nhất về chính họ. Nhân vật Chí Phèo bị bạo lực đen tối hủy diệt nhân phẩm thế nhưng trong đầu óc hắn vẫn le lói ánh lửa thiên lương và đồng thời đó cũng chính là cái khát khao được làm người. Thế rồi chính cái độc đáo của Nam Cao chính là ở chỗ tác giả khéo léo đã đã để cho nhân vật Chí Phèo chênh vênh giữa hai bờ Thiện – Ác. Cũng chính đằng sau bộ mặt dở người dở thú chính là một nỗi đớn đau, vật vã của một kẻ sinh ra là người mà lúc này dường như cũng đã lại bị cự tuyệt quyền làm người. Cũng chính trong cơn say, nhân vật Chí Phèo cất tiếng chửi trời, chửi đời… Thực sự thì chính tiếng chửi của hắn như một thông điệp phát đi cầu mong có sự đáp lại nhưng cả làng Vũ Đại cũng chẳng ai thèm chửi nhau với hắn. Người ta không hề coi Chí tồn tại. Có những lúc tỉnh rượu, nỗi lo sợ xa xôi và thêm với đó còn là một sự cô đơn tràn ngập lòng hắn. Chí Phèo như thèm được làm hòa với mọi người biết bao! Mối tình bất chợt với Thị Nở là người có thể nói là món quà nhân ái mà Nam Cao ban tặng cho Chí Phèo. Thế rồi cũng chính Thị với tình yêu ấm áp, đơn giản đã hồi sinh Chí Phèo, đồng thời cũng lại còn đánh thức lương tri và khát vọng làm người của hắn. Chí Phèo nhận ra rằng, trong lần đầu tiên trong đời, hắn sợ cô đơn và hắn muốn khóc khi nhận bát cháo hành từ tay Thị Nở. Và tự Chí Phèo cũng nhận ra được rằng trong lần đầu tiên sau bao nhiêu năm, những âm thanh quen thuộc của cuộc sống vọng đến tai hắn và dường như nó cứ ngân vang trong lòng hắn, khiến hắn càng thèm được làm một con người vô cùng bình thường như bao người khác và khấp khởi hi vọng Thị Nở sẽ mở đường cho hắn được hoàn lương.
Thế nhưng thật đáng buồn khi cánh cửa trở về làm người lương thiện của Chí như lại đóng sầm lại. Chí như chới với dưới vực thẳm. Chí lại tìm đến rượu và lần này càng uống lại càng tỉnh, Chí nhận thức ra được kẻ thù của chính mình, Chí xác dao đến nhà bà cô Thị Nở nhưng lại đến nhà Bá Kiến. Chí giết Bá Kiến và tự kết liễu cuộc đời mình. Thực sự cũng chính với cái kết như vật vã, như đau đớn và nói: Ai cho tao lương thiện? với chính câu nói này như vẫn còn làm day dứt và ám ảnh lương tâm người đọc cho đến tận ngày nay.
Với nhân vật Chí Phèo thì nhà văn Nam Cao đã đạt tới tầm cao của tư tưởng nhân đạo khi nhìn nhận và đánh giá người nông dân trước Cách mạng. Bằng tài năng của mình nhà văn Nam Cao không dừng ở hiện tượng bên ngoài mà lúc này đây cũng đã lại đi sâu vào thể hiện bản chất bên trong của con người. Nhà văn Nam Cao cũng đã chứng tỏ bút lực già dặn, tài năng của mình trong việc xây dựng được hình ảnh nhân vật Chí Phèo – nhân vật điển hình trong xã hội cũ. Nhân vật cũng đã làm nên sức sống, giá trị cho tác phẩm “Chí Phèo” đến tận hôm nay.
Vũ Huệ
